DHAQANKA SOOMALID?

HORdHACA DHAQANKA SOOMALIDA

 Dhaqanka Soomaaliyeed waa mid qani ah oo soo jireen ah, kuna salaysan xeerar bulsho, suugaan, hiddo iyo dhaqan xoolo-dhaqato iyo ganacsi. Soomaalida oo ah dad asal ahaan reer guuraa ah, waxay leeyihiin dhaqan ka duwan bulshooyinka kale ee deriska la ah. Waxyaabaha dhaqanka Soomaaliyeed lagu garto waxaa ka mid ah:

1. Nolol-Reer Guuraaga iyo Deegaanka

Soomaalidu waa dad u badan xoolo-dhaqato, kuwaas oo ku tiirsan geel, lo', iyo adhiga. Waxay u guuraan meelo kala duwan si ay u helaan daaq iyo biyo. Sidoo kale, waxaa jira beeraley iyo dad magaaloobay oo dhaqaalahooda ku tiirsan ganacsi iyo shaqooyin kale.

2. Afka iyo Suugaanta

Afka Soomaaligu waa hodan, waxaana aad looga isticmaalaa gabayo, maahmaahyo, iyo sheekooyin xambaarsan xikmad. Suugaantu waa hab muhiim ah oo bulshada lagu hanuuniyo, lagu xasuusiyo taariikhda, laguna dhiirrigeliyo dadweynaha.

3. Qoyska iyo Xiriirka Bulshada

Soomaalidu waxay leeyihiin hab qoys oo xiran, qoyska iyo qaraabadu waxay leeyihiin xiriir dhow. Qabiilka ayaa sidoo kale door weyn ku leh bulshada, waana nidaam soo jireen ah oo salka ku haya xeer dhaqameedyo kala duwan.

4. Xeerka iyo Garsoorka

Xeer Soomaaligu waa sharci bulsho oo lagu kala saaro murannada iyo khilaafaadka. Odayaasha dhaqanka ayaa go'aamiya xeerarka, waxaana lagu xalliyaa arrimaha la xiriira magta, xoolaha, iyo murannada kale ee bulshada ka dhex dhaca.

5. Labiska iyo Qurxinta

Dumarka Soomaaliyeed waxay xirtaan guntiino, garbasaar, iyo xijaab, halka raggu ay xirtaan khamiisyo, macawisyo, iyo cimaamado. Qurxinta dumarka waxaa ka mid ah xardho mehendi (xinnaan), udgoon, iyo taajir (gogol-dhismeed dhaqameed).

6. Cuntada iyo Martisoor

Cuntooyinka caadiga ah waxaa ka mid ah canjeero, bariis, hilib, caano, iyo bun. Martisoor iyo soodhawayn martida waa wax lagu faano, waxaana la filayaa in qof kasta oo marti ah si sharaf leh loola dhaqmo.

7. Ciyaaraha iyo Dabaaldegyada

Soomaalidu waxay leeyihiin ciyaaro dhaqameed ay ka mid yihiin ciyaarta dhaantada, jaandheer, iyo ciyaaraha looxaha. Waxaa sidoo kale jira dabaaldegyo sida aroosyada, ciidaha, iyo xuska maalmaha taariikhiga ah.

Suugaan waa erey ballaaran oo tilmaamaya dhammaan hal-abuurka afka ah ee xambaarsan farriin, xikmad, ama dareen. Suugaantu waxay noqon kartaa mid la qoro ama la dhegeysto, waxaana ka mid ah gabayo, maahmaahyo, sheekooyin, heeso, iyo murti kale.

Noocyada Suugaanta

1. Gabayo – Waa suugaanta ugu sareysa ee Soomaalidu caan ku tahay. Gabayadu waa tix la curiyo oo leh miisaan, laxan, iyo qoto dheer. Waxaa lagu cabbiraa dareenno kala duwan sida geesinimo, jacayl, murugo, ama dood.

2. Geeraar – Waa tix gabay u eg balse gaaban oo inta badan loo isticmaalo ammaanta, xuska geesinimada, ama dareenka jacayl.

3. Buraanbur – Waa suugaan ay dumarka curiyaan, waxaana badanaa loo adeegsadaa aroosyada, xafladaha, iyo xusaska.

4. Maahmaahyo – Waa oraahyo kooban oo xambaarsan xikmad iyo waayo-aragnimo bulsho. Waxay ka tarjumaan nolol maalmeedka iyo falsafadda Soomaalida. Tusaale: "Libaax nin u dheer ma leh, nin u digana wuu leeyahay."

5. Heeso – Waa suugaan laxan leh oo loogu talagalay madadaalo, dhiirrigelin, ama wacyigelin. Heesaha waxaa laga heesaa jacayl, wadaniyad, ama xaalado bulsho.

6. Sheekooyin – Waa suugaan la isugu gudbiyo qaab sheeko-dhaqameed ah, waxaana laga yaabaa inay xambaarsan yihiin casharro nolosha la xiriira.

Doorka Suugaanta

Waxay tahay kaydka taariikhda iyo xigmadda Soomaalida.

Waxaa loo adeegsadaa xallinta khilaafaadka iyo is-fahamka bulshada.

Waa madadaalo iyo fursad lagu muujiyo dareenka qofeed.

Waxay xambaarsan tahay aqoon iyo barbaarin jiilasha soo koraaya.

Suugaantu waa laf-dhabarta dhaqanka Soomaaliyeed, waana mid la jaanqaadi karta waqti kasta, xitaa iyadoo casriyeynta jirtay. Waxaa jira suugaa

n gaar kuu ah oo aad xiisaynayso?

Suugaan waa erey ballaaran oo tilmaamaya dhammaan hal-abuurka afka ah ee xambaarsan farriin, xikmad, ama dareen. Suugaantu waxay noqon kartaa mid la qoro ama la dhegeysto, waxaana ka mid ah gabayo, maahmaahyo, sheekooyin, heeso, iyo murti kale.

Noocyada Suuganta 

1. Gabayo – Waa suugaanta ugu sareysa ee Soomaalidu caan ku tahay. Gabayadu waa tix la curiyo oo leh miisaan, laxan, iyo qoto dheer. Waxaa lagu cabbiraa dareenno kala duwan sida geesinimo, jacayl, murugo, ama dood.

2. Geeraar – Waa tix gabay u eg balse gaaban oo inta badan loo isticmaalo ammaanta, xuska geesinimada, ama dareenka jacayl.

3. Buraanbur – Waa suugaan ay dumarka curiyaan, waxaana badanaa loo adeegsadaa aroosyada, xafladaha, iyo xusaska.

4. Maahmaahyo – Waa oraahyo kooban oo xambaarsan xikmad iyo waayo-aragnimo bulsho. Waxay ka tarjumaan nolol maalmeedka iyo falsafadda Soomaalida. Tusaale: "Libaax nin u dheer ma leh, nin u digana wuu leeyahay."

5. Heeso – Waa suugaan laxan leh oo loogu talagalay madadaalo, dhiirrigelin, ama wacyigelin. Heesaha waxaa laga heesaa jacayl, wadaniyad, ama xaalado bulsho.

6. Sheekooyin – Waa suugaan la isugu gudbiyo qaab sheeko-dhaqameed ah, waxaana laga yaabaa inay xambaarsan yihiin casharro nolosha la xiriira.

Doorka Suugaanta

Waxay tahay kaydka taariikhda iyo xigmadda Soomaalida.

Waxaa loo adeegsadaa xallinta khilaafaadka iyo is-fahamka bulshada.

Waa madadaalo iyo fursad lagu muujiyo dareenka qofeed.

Waxay xambaarsan tahay aqoon iyo barbaarin jiilasha soo koraaya.

Suugaantu waa laf-dhabarta dhaqanka Soomaaliyeed, waana mid la jaanqaadi karta waqti kasta, xitaa iyadoo casriyeynta jirtay. Waxaa jira suugaa

n gaar kuu ah oo aad xiisaynayso?

8. Diinta iyo Caadooyinka

Diinta Islaamku waa saldhigga dhaqanka Soomaalida. Waxay saameyn weyn ku leedahay xeerarka, nolosha, iyo caadooyinka bulshada, sida salaadda, soonka, sadaqada, iyo xajka.

GABAGABO

Dhaqanka Soomaalidu waa dhaxal ka yimid awoowayaasheen, waana mid sii noolaanaya xitaa iyada oo casriyeyntu jirto. Doorkiisa Geela iyo Dhaqaalaha iyo 

Nolosha Geelu waxa uu door weyn ka ciyaaraa dhaqaalaha, iyo xitaa taariikhda bini’aadamka, nolosha bulshooyinka xoola-dhaqatada ah. Iyo dhulka kulaylaha ah, gaar ahaan Bariga Afrika, Bariga Dhexe, iyo qaybo ka mid ah Aasiya, waxaa lagu dhaqdaa inta badan 

waddamada saxaraha. 

1. Geela Faa’iidooyinka Oo leh faa'iidooyin badan xoolo qiimo badan: Caanaha: Caanaha geela waa nafaqo badan yihiin, cunto ahaan iyo daawo ahaan, waxaana loo isticmaalaa. Ay dad badani jecel yihiin, gaar ahaan 

Soomaalida. Hilibka-Hilibka geela waa mid dhadhan fiican leh oo. Gaar ahaan saxaraha iyo dhulka aan 

gawaarida marin karin, xoogga xamuulka-geela waxa loo isticmaalaa qaadista xamuulka. Dadka Raacidda: Ahaan wadamada Carabta iyo Afrika, qaar ka mid ah geela waxaa loo tababaraa in dadku fuulaan.